گرفتگی عروق یا آترواسکلروزیس یکی از مهمترین و شایع ترین بیماری های مزمن در سراسر جهان است. این بیماری، عامل اصلی حملات قلبی، سکته های مغزی و بسیاری از مشکلات جدی گردش خون است. درک اینکه گرفتگی عروق چیست و چگونه پیشرفت می کند، کلید پیشگیری و مدیریت این بیماری خاموش است.گرفتگی عروق یک شبه رخ نمی دهد؛ بلکه یک فرآیند کند و تدریجی است که سال ها طول می کشد تا عوارض خود را نشان دهد. این مقاله به طور جامع به توضیح این بیماری، علل واقعی آن و موثرترین روش های درمان گرفتگی عروق و پیشگیری می پردازد تا اطلاعات دقیقی در اختیار عموم مردم قرار گیرد.
آترواسکلروزیس چیست؟
اسگرفتگی عروق به وضعیتی گفته می شود که در آن دیواره داخلی شریان ها (سرخرگ ها) که خون غنی از اکسیژن را از قلب به سایر نقاط بدن می برند، سفت، ضخیم و باریک می شوند.این گرفتگی ناشی از تجمع موادی به نام پلاک است. پلاک ترکیبی از موارد زیر است:
- کلسترول: به ویژه کلسترول بد (LDL)
- چربی ها
- کلسیم: که باعث سخت شدن پلاک می شود
- مواد زائد سلولی
خطر اصلی گرفتگی عروق چیست؟
گرفتگی عروق دو خطر عمده ایجاد می کند:
_کاهش جریان خون (ایسکمی): رگ باریک شده نمی تواند خون کافی را به بافت ها برساند. اگر این اتفاق در قلب بیفتد، منجر به درد قفسه سینه یا علائم گرفتگی عروق قلب می شود.
_تشکیل لخته: سطح پلاک سفت شده، زبر و ناهموار است و می تواند پاره شود. پارگی پلاک یک واکنش اضطراری ایجاد می کند که باعث تشکیل لخته خون (ترومبوز) می شود. اگر این لخته به اندازه کافی بزرگ باشد، به طور کامل جریان خون را مسدود می کند و منجر به حمله قلبی یا سکته مغزی می شود.
دلایل گرفتگی رگ قلب
دانستن عوامل خطر گرفتگی عروق کلید اصلی پیشگیری از گرفتگی عروق است. برخی از این عوامل قابل کنترل و برخی غیر قابل تغییر هستند.
۱. کلسترول بالا
به ویژه داشتن مقادیر بالای کلسترول LDL (کلسترول بد) که عامل اصلی در تشکیل پلاک است.
۲. فشار خون بالا
فشار خون بالا به مرور زمان باعث آسیب فیزیکی به دیواره های داخلی شریان ها می شود و شروع فرآیند آترواسکلروزیس را تسریع می کند.
۳. سیگار کشیدن
دود سیگار نه تنها به دیواره رگ ها آسیب می رساند، بلکه باعث کاهش سطح کلسترول خوب (HDL) و افزایش تمایل خون به لخته شدن می شود. سیگار یکی از قوی ترین عوامل قابل کنترل در ایجاد گرفتگی عروق است.
۴. دیابت
قند خون بالا به دیواره رگ ها آسیب می رساند و باعث می شود که سلول های خونی و کلسترول با سهولت بیشتری به دیواره رگ بچسبند و تشکیل پلاک را تسریع کنند.
۵. کم تحرکی و چاقی
نداشتن فعالیت بدنی کافی و داشتن اضافه وزن (به ویژه چربی شکمی) با فشار خون بالاتر، کلسترول بد بالاتر و افزایش التهاب مزمن در بدن مرتبط است که همگی به گرفتگی عروق کمک می کنند.
۶. سابقه خانوادگی و سن
این عوامل غیر قابل کنترل هستند. با افزایش سن(سن گرفتگی عروق قلب)، خطر افزایش می یابد و اگر سابقه خانوادگی بیماری قلبی زودرس داشته باشید، باید از سنین پایین تر اقدامات پیشگیرانه را آغاز کنید.
علائم گرفتگی عروق بسته به محل درگیری
گرفتگی عروق می تواند در هر جای بدن رخ دهد و علائم آن به طور مستقیم به محل شریان آسیب دیده بستگی دارد.
گرفتگی عروق قلب (بیماری عروق کرونر)
این شریان ها خون را به عضله قلب می رسانند. علائم اصلی علائم گرفتگی عروق قلب شامل موارد زیر است:
- _آنژین (Angina): درد یا فشار در قفسه سینه که اغلب با فعالیت ایجاد می شود و با استراحت برطرف می گردد.
- _تنگی نفس: به خصوص در هنگام فعالیت.
- _حمله قلبی: ناشی از مسدود شدن کامل رگ توسط لخته خون.
گرفتگی عروق مغز (بیماری عروق مغزی)
این وضعیت که اغلب به سکته مغزی منجر می شود، به دلیل گرفتگی عروق مغز ایجاد می شود. علائم آن ناگهانی و جدی هستند:
- _سکته مغزی: ضعف ناگهانی یا بی حسی در یک طرف بدن، مشکل در صحبت کردن، فلج شدن صورت، سردرد شدید و ناگهانی.
- _حملات ایسکمیک گذرا (TIA): علائمی شبیه به سکته مغزی که معمولا کمتر از ۲۴ ساعت طول می کشد و یک زنگ خطر بسیار جدی برای سکته کامل است.
گرفتگی عروق محیطی (PAD)
درگیری شریان هایی که خون را به اندام ها (اغلب پاها) می رسانند.
- _لنگیدن متناوب (Clopidication): درد و گرفتگی در پاها که با راه رفتن شروع و با استراحت برطرف می شود.
- _زخم هایی که التیام نمی یابند: زخم ها یا عفونت های پا که به دلیل جریان خون ضعیف، به کندی بهبود پیدا می کنند.
بهترین روش تشخیص از تست های غیر تهاجمی تا آنژیوگرافی
تشخیص زودهنگام گرفتگی عروق می تواند مسیر درمان را به طور کامل تغییر دهد.
- _تست ورزش (Stress Test): مشاهده عملکرد قلب هنگام فعالیت، که نشان می دهد آیا با افزایش تقاضای اکسیژن، خونرسانی به قلب محدود می شود یا خیر.
- _نوار قلب (ECG): بررسی فعالیت الکتریکی قلب برای تشخیص آسیب یا استرس.
- _ سی تی اسکن آنژیو (CT Angiography): یک روش غیر تهاجمی که با استفاده از اشعه ایکس و ماده حاجب، تصاویر دقیقی از داخل شریان ها و میزان تجمع پلاک ارائه می دهد.
- _آنژیوگرافی تهاجمی (کاتتریزاسیون): دقیق ترین روش که در آن یک لوله باریک (کاتتر) از طریق رگ به قلب فرستاده می شود و ماده حاجب تزریق می شود تا تصاویر زنده و دقیقی از گرفتگی ها ثبت شود.
بهترین درمان
برنامه درمان گرفتگی عروق یک رویکرد چند جانبه است که بسته به میزان گرفتگی و محل آن تعیین می شود.
_ مدیریت و پیشگیری (نقش کلیدی در بهبود)
تغییرات سبک زندگی مهم ترین بخش درمان گرفتگی عروق است و می تواند پیشرفت بیماری را متوقف کند یا حتی تا حدی آن را بهبود بخشد:
- _ترک سیگار: مهم ترین گام برای همه بیماران.
- _رژیم غذایی سالم: کاهش شدید مصرف چربی های اشباع و ترانس، افزایش مصرف فیبر و اسیدهای چرب امگا ۳ (مانند ماهی و روغن زیتون). (به بخش بعدی مراجعه کنید).
- _ورزش منظم: حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت متوسط در هفته.
- _کنترل وزن: رسیدن به وزن سالم برای کاهش فشار بر قلب و رگ ها.
_ داروها
- _استاتین ها: داروهایی برای کاهش کلسترول LDL که نه تنها کلسترول خون را پایین می آورند، بلکه پلاک ها را پایدارتر می کنند تا احتمال پارگی و تشکیل لخته کاهش یابد.
- _داروهای ضد فشار خون: برای کنترل فشار خون به منظور کاهش آسیب به دیواره رگ ها.
- _داروهای ضد پلاکت (مانند آسپرین): برای جلوگیری از لخته شدن خون و وقوع حمله قلبی یا سکته مغزی.
_مداخلات و جراحی
- _آنژیوپلاستی با استنت گذاری: استفاده از بالون برای باز کردن رگ باریک شده و سپس قرار دادن یک استنت (فنر) برای باز نگه داشتن آن.
- _جراحی بای پس (Bypass Surgery): در مواردی که گرفتگی شدید و گسترده باشد، جراح یک مسیر جدید برای جریان خون ایجاد می کند و از شریان مسدود شده عبور می کند.
باز شدن گرفتگی عروق با غذا و مکمل ها
بسیاری از مردم به دنبال پاسخ سوال باز شدن گرفتگی عروق با غذا یا مکمل های خاص هستند. باید گفت که هیچ غذا یا مکملی نمی تواند پلاک های بزرگ و قدیمی را به طور کامل “حل کند” یا “بشورد”؛ با این حال، تغذیه نقشی حیاتی در پیشگیری از گرفتگی عروق و کند کردن پیشرفت آن دارد.
قدرت رژیم غذایی مدیترانه ای
- -کاهش التهاب: رژیم های غنی از میوه، سبزیجات، غلات کامل و روغن زیتون (چربی های اشباع نشده) به طور موثری التهاب را در بدن کاهش می دهند، که عامل اصلی در تشکیل پلاک است.
- _کاهش کلسترول: غذاهای حاوی فیبر محلول بالا (مانند جو دوسر، سیب و لوبیا) به کاهش جذب کلسترول در روده کمک می کنند.
- _اسیدهای چرب امگا ۳: این چربی های سالم که در ماهی های چرب یافت می شوند، به کاهش تری گلیسیرید، کاهش التهاب و کاهش خطر تشکیل لخته کمک می کنند.
توجه: مکمل ها (مانند امگا ۳ یا سیر) هرگز نمی توانند جایگزین داروهای تجویز شده یا تغییرات گسترده در سبک زندگی باشند، اما می توانند به عنوان بخشی از یک برنامه جامع تحت نظر پزشک مورد استفاده قرار گیرند.
در نهایت، گرفتگی عروق یک بیماری جدی است، اما یک بیماری غیر قابل کنترل نیست.
همیارسیستم